Kernwoorden in het werk van patricia kaersenhout zijn ‘verbinden’ en ‘helen’
Foto: Aatjan Renders

De aankondiging staat al een paar weken op het grasveld bij de heuvel in het Griftpark en de werkzaamheden zijn intussen begonnen. Op 30 juni is het zover, dan wordt het monument Vlucht en Verzet van de Amsterdamse kunstenaar patricia kaersenhout (zonder hoofdletters) onthuld, op de dag dat het einde van de slavernij wordt herdacht, dit jaar 150 jaar geleden.

Kunstenaar patricia kaersenhout werd gekozen na een, zegt zij zelf, zeer zorgvuldig doorlopen proces. Zij vindt het belangrijk om in haar werk de trans-Atlantische slavernij te verbinden met de stad Utrecht. Verbinden en helen zijn hierbij de kernwoorden. De vorm van het monument, een driehoek, symboliseert de driehoekshandel tussen Europa, Afrika en Amerika.

Met haar kunstwerk wil patricia mensen vooral iets laten ervaren. “Aan de zijkant bevinden zich ruimtes die het formaat hebben van de ruimtes die de totslaafgemaakten hadden op de schepen. Wij passen daar met onze weldoorvoede lijven niet meer in, maar voel maar wat het betekent, om maandenlang in een krappe ruimte van een schip te liggen.”

Mensen denken vaak dat de totslaafgemaakten hun vrijwillige ontvoering maar lijdzaam hebben ondergaan. “Dat klopt niet”, zegt patricia. “Er is zeker ook verzet geweest. Er is een Caribische legende die vertelt dat mensen stopten met het eten van zout om lichter te worden en zo terug te kunnen vliegen naar Afrika. Daarom vliegen de figuren (de flying Africans) op het monument alle windrichtingen op, zoals onze voorouders zijn verspreid over de hele wereld.”

In het monument zit ook nog een schat verborgen: er zijn twintigduizend kaurischelpen in verstopt, destijds de prijs van één totslaafgemaakte.

Het monument wordt niet alleen interactief door de verhalen, die via een QR-code te beluisteren zijn, maar zal aan het begin van de nacht ook een magisch moment bieden. Een half uur per dag zal er paars licht schijnen, als symbool van spiritualiteit, heling en magie. “Het is vlak na zonsondergang, de nachtdieren zullen er geen last van hebben”, stelt patricia vast.

Slavernijverleden

Het initiatief voor het monument kwam van mensen uit de Afro-Surinaamse en Afro-Caribische gemeenschap, aldus Migaisa Poeketi, bestuurslid van het Comité 30 juni/1 juli Utrecht(Keti Koti Utrecht). “De gemeente reageerde positief en liet ook onderzoek doen naar het slavernijverleden van de stad. Het was meteen duidelijk dat ook in Utrecht sporen van het slavernijverleden te vinden zijn. Het is belangrijk dat alle inwoners van Utrecht op de hoogte zijn van die geschiedenis. Want wat niet zichtbaar is, daartoe kan men zich niet verhouden.”

Migaisa is blij met de plek van het monument in het Griftpark. “Het park ligt centraal en vlakbij een van de plekken waar de stadswandeling Sporen van slavernij langskomt, zoals het Lucas Bolwerk. Waar nu de Stadsschouwburg staat, stond in de achttiende eeuw een suikerraffinaderij. De suiker die daar verwerkt werd, kwam van plantages in Suriname waar totslaafgemaakten werkten.”

Dat Wittevrouwen en de andere omliggende wijken relatief witte wijken zijn, geeft volgens Migaisa een extra laag. “In het park komen veel mensen, jong en oud, en ook gezinnen. Dat geeft verschillende perspectieven. Het biedt meer mogelijkheden om te begrijpen wat er in het verleden gebeurd is, maar ook nog in het heden doorwerkt. Mensen hoeven nog niets te weten als zij langs het monument lopen. Het monument biedt juist mogelijkheden om naar verhalen te luisteren en iets te weten te komen over het slavernijverleden.”

De vorm van het monument symboliseert de trans-Atlantische driehoekshandel
Beeld: Gemeente Utrecht

Migaisa nodigt alle omwonenden uit om naar de onthulling van het monument te komen. Die begint op 30 juni om 16.45 uur met een plengoffer, gevolgd door speeches van burgemeester Sharon Dijksma en Leroy Lucas, voorzitter van het Comité 30 juni/1 juli Utrecht. Er zijn performances en muziek en de kunstenaar wordt geïnterviewd door wethouder Linda Voortman. “Iedereen is welkom, juist wijkbewoners”, zegt Migaisa. “Ook bij de viering van Keti Koti op 1 juli op het evenemententerrein in het park. Daar is voor iedereen wat te doen, workshops voor kinderen, dans, muziek, food- en non-foodstands. Kom samen beleven, luisteren en proeven!”

Waarom het Griftpark?

Bij de zoektocht naar een geschikte locatie voor het monument zijn criteria opgesteld waaraan de locatie moest voldoen. Uiteindelijk zijn door de werkgroep drie locaties nader onderzocht: Park Transwijk, Paardenveld en het Griftpark. Het Griftpark had de voorkeur vanwege de centrale ligging, het feit dat het een stadspark voor alle Utrechters is en de mogelijkheid om de stadswandeling Sporen van slavernij hierop aan te laten sluiten.

De mensen in de kunstwerkgroep vertegenwoordigen een achterban en/of zijn nazaten van totslaafgemaakten uit Suriname en het Caribisch deel van Nederland. In het hele proces van de totstandkoming van het monument heeft de gemeente juist deze mensen een grote stem willen geven, waar ze eerder geen of te weinig ruimte hebben gekregen. Op verschillende momenten zijn de bewoners betrokken bij dit proces. Enkele leden van de beheergroep van het Griftpark waren kritisch over de locatie en stelden een andere locatie voor. Op basis van de afweging van de kunstgroep is besloten bij de huidige locatie te blijven.