Hoe vaak je ook ging
Foto: Helen Kret

Loop je een rondje door de wijk, zie je ineens een gedicht ergens op een muur staan, een oude reclame of zelfs een heuse muurschildering. In Wittevrouwen is aardig wat kunst te vinden, zomaar op straat. Soms puur esthetisch, maar soms ook met een verhaal erachter, een betekenis die vaak in de historische hoek terug te vinden is. We lichten een aantal muurkunstwerken uit.

Officieel stond het net buiten de wijk, maar het was wel haar naamgever: het voormalig Wittevrouwenklooster aan de Wittevrouwenstraat. We schreven in de wijkkrant van april 2021 al eens over dit middeleeuwse klooster waarvan niets meer te zien is. In de Kloostersteeg, een zijstraat van de Wittevrouwenstraat, vinden we sinds 2021 een kleurrijke muurschildering die aan glas-in-loodramen doet denken, maar dan met een moderne tint: we zien Utrechts’ icoon Nijntje, geflankeerd door biddende zusters. De schildering is van Oase. De kloosterlingen gingen in het wit gekleed, daarom kreeg het klooster de naam Wittevrouwenklooster, en de wijk later de naam Wittevrouwen. In Nijntjes oren kunnen nog twee kerkramen worden gezien. 

Nu we toch nog buiten de wijk zijn: vlakbij de Kloostersteeg, aan de overkant van de Wittevrouwenstraat is in de Kloksteeg ook een muurschildering te vinden, waar we een stadsgezicht van Utrecht zien met de Oudegracht en de Domtoren.

Gedichten

een straat 
in de zon 
en vanuit een open raam 
je lievelingsmuziek

Deze regels komen je misschien bekend voor. Virginie Driessen schreef ze, en je vindt ze terug langs de Wittevrouwensingel, heel groot op de zijkant van een woning op de hoek met de Sint Janshovenstraat. In Wittevrouwen zijn meerdere gedichten te vinden. Iets meer verstopt, maar zeker niet minder mooi: in de Staalstraat lezen we ‘Zo werd het ochtend’ van Carla Huisman, dat dezelfde vormgeving heeft als het gedicht van Driessen. Op Wittevrouwensingel 64 vinden we in een portiek ook nog woorden van Willem Hussem (dichter, schilder en beeldhouwer). Hetzelfde gedicht is ook in Leeuwarden en Leiden te zien.

Aan het begin van de Willem Barentszstaat zien we sinds eind 2021 twee voeten op de gevel van het hoekpand, geschilderd door Lonneke van Zutphen, met een gedicht van Ingmar Heytze erbij. Het pand staat op een drukke fiets-, auto- en busbaankruising bij de Berekuil, vanwaar je de Biltstraat op gaat, of juist de stad verlaat, een plaats waar voorbijgangers komen en gaan.

Hoe vaak je ook ging
Even vaak kwam je aan
Ieder spoor blijft bestaan
Waar je was legt je vast

Geen stap die je zet
Wordt ooit over gedaan
Je bent hier nog niet weg
Of je komt er vandaan

Een ander gedicht met een bijzondere betekenis lezen we op het kleine pleintje tegenover de Jenaplanschool aan de Poortstraat. Er staat daar een oude plataan. Dichter Herman Pieter de Boer wijdde prachtige woorden aan de oude boom.

Sint Maarten en de Wittevrouwenpoort

Aan de achterkant van de Jenaplanschool, op de kruising Zandhofsestraat/Bladstraat is een grote muurschildering te bewonderen. Toen deze grote muur nog kaal was werd het pand regelmatig met graffiti beklad. Eigenaar van het pand Bjorn Cramer was het beu en besloot in overleg met de gemeente om een levensgroot schilderij op de muur aan te laten brengen. Makershuis Maanzaad ontwierp en schilderde het geheel. Het werd een afbeelding van Sint Maarten, zijn mantel vloeit voort tot een weg naar de Wittevrouwenpoort, waarop we mensen zien komen aanlopen. Bjorn koos er bewust voor niet de poorten van Jeruzalem te nemen, maar het lokaal te houden met verwijzingen naar de wijk. Zo verwijzen de kantelen op de muur naar de Jenaplanschool die ook een trapgevel heeft. Er hoorde oorspronkelijk een Utrechtse vlag in de houder, maar die was helaas al gauw verdwenen, evenals het bordje met uitleg over deze speciale Sint Maarten. 

Boter bij de snackbar

Het juiste adres voor 1^e kwaliteit roomboter bereid uit room is H’J de Groot. Tel’ 2689

In 1930 was de boter- en kaashandel H.J. de Groot in dit pand gevestigd. De reclame is nog steeds te lezen, hoewel nu al jarenlang een snackbar in het pand huist. Jos Peeters, als schilder betrokken bij deze en meer gevelreclames, legt uit dat deze schildering in 1993 vakkundig is gerestaureerd, als eerste in een reeks van oude reclames die hersteld werden. De gemeente heeft een onderhoudsprogramma (zie kader) voor dit soort schilderingen en houdt via de Werkgroep Directe Voorzieningen in de gaten wat de status van de oude reclames is. In de wijk zien we ook nog de oude reclame ‘Rookt Van Rossem’s Troost’ (Frederikastraat) en ‘Tabak en sigaren’ op een gevel aan Blauwkapelseweg. Uit tijden dat roken nog heel gangbaar was en reclame maken ervoor nog mocht; nu is die reclame erfgoed geworden!

Schilderen maar?

Hoe werkt muurkunst, mag iedereen zomaar een schilderij op de gevel aanbrengen? Speelt de gemeente hier een rol in? Zolang het over verf gaat mag in principe de eigenaar van een pand zelf kiezen om iets op de muur te schilderen. Uitzonderingen daargelaten: bij monumentale panden ligt dit anders en is strak overleg vereist. Hierbij is het van belang dat de beoogde schildering een link heeft met de locatie en ook iets toevoegt. In andere gevallen is overleg met de gemeente ook fijn, er bestaat namelijk een kans dat je subsidie krijgt als je een goed verhaal bij de schildering hebt. Dan kun je terecht bij het Initiatievenfonds. Dit fonds krijgt regelmatig ideeën van bewoners hierover binnen. De initiatiefnemer van het plan heeft dan vaak de buurt erbij betrokken en zoekt er zelf een geschikte schilder bij.

Soms werkt het ook de andere kant op, de Werkgroep Directe Voorzieningen van Gemeente Utrecht bedenkt zelf een plan en zoekt daar een mooie locatie bij. Ook zijn zij vaak gemoeid met de oude reclames op gevels, zoals we die in Wittevrouwen een aantal zien. Deze schilderingen zijn een geval apart, ze zitten immers op een pand dat nu meestal een andere bestemming en eigenaar heeft dan ten tijde van het aanbrengen van de reclame. De werkgroep signaleert of de reclames toe zijn aan een opknapbeurt en moeten dan de eigenaar van het pand meekrijgen in het plan om de reclame te restaureren. 

Met dank aan Jos Peeters en Bjorn Cramer