Regentes Emma met haar dochter Wilhelmina (in deuropening) op bezoek in de Oude Kerkstraat, 1898
Foto: Het Utrechts Archief

In oktober verschijnt een verontwaardigd bericht in het AD over een ‘studio’ van 14 m² in een pand in Wittevrouwen, verkocht voor het ongelooflijke bedrag van €125.000. De studio bevat een bed en werkplek; keuken en sanitair moeten gedeeld worden met twee andere studio’s. In hetzelfde pand staat nu opnieuw een kamer (10 m²) met een piepklein keukenblok te koop voor 92.5000 euro. 

De in totaal tien studio’s maken deel uit van een heel bijzonder pand, het eerste kinderziekenhuis in Utrecht. Dit voormalige kinderziekenhuis is te vinden in de Oude Kerkstraat, op nummer 30. Waarom en hoe het ziekenhuis daar terechtkomt blijkt goed gedocumenteerd. In 1888 neemt een aantal vooraanstaande Utrechters het initiatief om een kinderziekenhuis te stichten ‘op philantropische basis’. Stadsgenoten worden opgeroepen het benodigde bedrag bijeen te brengen. 

Geen broedtoestel

Op 8 juni 1888 wordt ‘Het Kinderziekenhuis’ opgericht met plek voor negen kinderen en daarmee was het zesde kinderziekenhuis in Nederland een feit. Voor het ziekenhuis huurt men het pand Oude Kerkstraat 30, de helft van een neoclassicistisch herenhuis uit 1880. De angst voor besmettelijke ziekten is groot in die tijd. Niet-gevaccineerde kinderen en degenen die aan een besmettelijke ziekte lijden mogen niet worden opgenomen. Kinderen met tuberculose wel, vermoedelijk onderkent men de besmettelijkheid daarvan niet goed. In het eerste jaar worden 74 kinderen verpleegd. De meesten van hen zijn erg jong, de helft is jonger dan 3 jaar. In het ziekenhuis is geen couveuse – broedtoestel genoemd – en er is ook geen isolatieafdeling tegen besmetting. 

Wilhelmina Kinderziekenhuis

De exploitatie van het ziekenhuis blijft afhankelijk van giften en vormt daardoor een bron van zorg. In 1889 breidt het ziekenhuis uit door de huur van het buurpand; hierdoor kunnen 25 kinderen een bedje krijgen. In 1895 stijgt het aantal verpleegde kinderen tot 187 en in april van 1896 wordt het 1000ste patiëntje opgenomen. Het jaar daarna besluit het bestuur een nieuwe ruimte voor het ziekenhuis te zoeken. Men vindt die aan de Nieuwe Gracht 137. Hier is plaats voor zeventig kinderen. Het bestuur vraagt toestemming om het ziekenhuis Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) te noemen in de hoop met de nieuwe naam gemakkelijker geld in te zamelen. Een paar maanden voor de verhuizing krijgt het ziekenhuis op 11 augustus 1898 onverwacht bezoek van koningin-regentes Emma en prinses Wilhelmina. De feestelijke opening van het nieuwe gebouw is op 19 oktober 1898. Ruim een eeuw later, in 1999, verhuist het WKZ naar de Uithof, na de fusie met het Academisch Ziekenhuis Utrecht.

Zeeman met apen

Na de verhuizing wordt het pand aan de Oude Kerkstraat weer een woonhuis. In de crisisjaren (1929-1940) woont er een gezin met vijf kinderen en een opa die een lijstenmakerij heeft in de voormalige provisiekamer. Het buurhuis wordt in die jaren ook in meerdere woningen gesplitst. Voormalig bewoner van nummer 30 Paul Werner vertelt dat dit met veel huizen in Wittevrouwen gebeurde. Er woonden toen ook veel meer mensen in één huis. Toen hij in 1968 het pand huurde, woonde op de bovenverdieping een gezin met twaalf kinderen. Om de hoek woonde een zeeman met een aantal apen. Als hij ruzie had met zijn zoon liet deze de apen los, die dan tegen de huizen opvlogen en overal naar binnen klommen. Veeartsenijmedewerkers kwamen ze met netten vangen. Werner en echtgenote verbouwen het huis in stijl en brengen verdwenen ornamenten en een kopie van de voordeur terug. In 2006 verhuizen de Werners en wordt het huis ‘verkamerd’. Een blik naar binnen laat wat smoezelige marmeren treetjes en een dito gang zien. Op de websites van de makelaars staan foto’s van de studio’s, die afgetimmerde studentenkamers en strakke keukentjes tonen. “Nee, er is niets meer te zien van het voormalige ziekenhuis,” meldt een van de aardige student-bewoners. De monumentale toegangsdeur en erboven het lieve tegeltje met het zieke kind zijn gelukkig nog intact.

Kindergeneeskunde

De medische zorg voor kinderen is lange tijd verricht door geneeskundigen die geen bijzondere deskundigheid en vaak ook geen belangstelling hadden voor gezondheidsproblemen van kinderen. Pas in de tweede helft van de 19^e eeuw kwam daar verandering in en ontstond de kindergeneeskunde. 

Men kwam toen ook tot de conclusie dat het verplegen van kinderen tussen volwassenen in algemene hospitalen geen goede zaak was. Dr. H.W. Mochy lichtte dit toe in 1864: “De ondervinding heeft geleerd hoe nadeelig het is kinderen en volwassenen in dezelfde localen te verplegen (…) elkeen weet dat kinderen aldaar veel zien en leeren wat ongeschikt voor hen is.” Ook konden ze daar allerlei besmettelijke ziektes oplopen. Er was grote behoefte aan een verpleeginrichting voor zieke kinderen van ouders die geen geld hadden voor goede verpleegzorg. De kindersterfte was hoog door hygiënisch erbarmelijke toestanden en slechte, onvoldoende voeding. Vooral de sociaal zwakkere gezinnen uit de overbevolkte volkswijken werden vaak getroffen door epidemische vormen van roodvonk, mazelen, kinkhoest en difterie. Daarnaast waren de meest voorkomende ziekten tuberculose, rachitis en dyspepsie (een spijsverteringsstoornis), later kwamen daar ook malaria, bronchitis, ondervoeding bij baby’s, longontsteking en eczeem bij.

Bronnen

• Geschiedenis van het Wilhelmina Kinderziekenhuis, hetutrechtsarchief.nl
• Historie WKZ, hetwkz.nl
• Simons, M., Een ziekenhuis in een der gezondste delen der gemeente, Wijkkrant Wittevrouwen, 2006
• Thies, E., Studentenkamer van 10 vierkante meter voor bijna een ton op Funda, AD, 24-10-2022
• Werner, P., Het Utrechtse Kinderziekenhuis van 1888-1898, Maandblad Oud-Utrecht, 1988, pag. 85