Het jugendstilpand op nummer 60. Foto: Eric Westzaan

 

Wie in de Biltstraat loopt, betreedt oeroude grond en ziet een grote diversiteit aan architectuur. Het jubileum van de straat biedt een mooie gelegenheid om terug te kijken naar de ontwikkeling van antieke vervoersroute tot kostbare monopolystraat.

 Door Annet van den Akker en Boukelien Bos

Het begin

De Biltstraat moet oorspronkelijk door de Romeinen zijn aangelegd en is omstreeks 1139 met veldkeien verhard, op kosten van de stad Utrecht. Logisch dat de stad investeerde in zo’n belangrijke handelsroute naar het oosten. De Biltstraat werd toen ‘Biltse Steenstraat’ genoemd en stond ook bekend als ‘Hessenweg’, een weg waarover de grote hessenwagens – brede overdekte wagens getrokken door meerdere paarden – vrachten van en naar Duitsland vervoerden. Tot in de 19e eeuw is de Biltstraat in de eerste plaats een verkeersweg. Rond de straat ontstaat een nederzetting die uitgroeit tot een kleine voorstad van Utrecht. Langs het eerste stuk vestigen zich in de loop der eeuwen een toenemend aantal hoveniers en ontstaat een lintbebouwing van kleine huisjes. Naast de warmoezerijen (tuinderijen) komen kerken, molens en tapperijen. In de eerste helft van de 18e eeuw telt de straat zeven herbergen. Tussen de Kapel- en Bekkerstraat is een bordeel voor de ‘gewone man’.

 

Groei en bloei

In het begin van de 19e eeuw heeft de Biltstraat nog een dubbele rij platanen en een verhard voetpad aan beide kanten. In het midden van de 19e eeuw komen er rond de Biltstraat kleinere straten en hofjes die worden bebouwd met arbeiders- en middenstandswoningen. Tussen 1860 en 1920 groeit de Biltstraat dicht met grote herenhuizen, waaronder een aantal oogstrelers zoals het jugendstilgebouw op nummer 60. Daarnaast verschijnt later ook een appartementencomplex in de stijl van de Nieuwe Haagse School. Ozebi, het in 1918 door Ingenohl ontworpen zwembad en badhuis, ziet er aan de buitenkant sober uit maar het jugendstilinterieur in het huidige snookercentrum is nog steeds adembenemend intact, absoluut een kijkje waard! In 1879 rijdt de eerste paardentram door de straat naar De Bilt en later naar Zeist. In 1885 komt er een spoorweghalte aan de Biltstraat; dit station wordt in 1939 opgeheven. De plek van de halte is nog te zien aan de grasbaan tussen de twee wijkende sporen, aan de noordkant van de weg. Langzamerhand wordt de Biltstraat een drukke verkeersweg, zeker als de eerste auto’s verschijnen.

 

Biltse kermis

Van 1882 tot 1910 wordt op de Biltstraat jaarlijks op pinkstermaandag de ‘Biltse kermis’ gehouden. Op dit jaarmarktachtige festijn staan speelgoedkramen met poppen, trommels en trompetten en snoepkramen met zuurstokken, noga en zuigballen. Er staan ook viskramen en tobbes met augurken, gesneden biet en komkommer in ’t zuur. Erg in trek waren kraampjes met gekonfijte dadels die, verpakt in grote kisten, in de volksmond vijgedalen werden genoemd. Er zijn een schiettent en meerdere Koppen van Jut. In de vele Biltstraatkroegjes vloeien bier en jenever rijkelijk. De kermis eindigde voor velen dan ook in dronkenschap.

 

De Biltse kermis

Teloorgang en hernieuwde glorie

De Biltstraat ziet er tussen 1900 en 1910 heel anders uit dan nu: grote bomen beschaduwen de brede straat die uitgroeit tot een drukke winkelstraat. In 1921 woonde Riet Schröder in een van de grote 19e-eeuwse panden. De hoogte en de donkerte van de kamers stoorden haar zó dat Gerrit Rietveld haar kamer verbouwde door het plafond optisch te verlagen en de wanden te verdelen in horizontale vlakken met verschillende grijstinten.

In 1950 wordt de straat heringericht: de kinderhoofdjes worden vervangen door asfalt, de platanen worden gerooid en vervangen door jonge lindebomen. In de jaren tachtig wordt overwogen om een sneltram over de Biltstraat te laten rijden, maar onder druk van de omwonenden ziet de gemeente hiervan af. In de laatste decennia van de vorige eeuw verliest de straat de functie van goedbezochte winkelstraat. Sinds 2000 loopt over het oostelijk gedeelte van de Biltstraat een drukke HOV-(Hoogwaardig Openbaar Vervoer)busbaan, die het centrum verbindt met De Uithof.

 

Na de teloorgang van de winkelstraatfunctie is er een periode waarin de Biltstraat, door de vele uitzendbureaus die er zijn, bekend staat als ‘banenboulevard’. Inmiddels is dit beeld radicaal gewijzigd; er komen steeds meer horeca- en speciaalzaken. Daarover schreef de wijkkrant al eerder, zie het artikel ‘Nieuw elan voor de Biltstraat’ op www.wijkkrantwittevrouwen.nl. De straat is weer bijzonder, gezellig en uiterst levendig. Daar hebben wij, Wittevrouwers, maar mazzel mee.

 

Biltstraatweetjes

 Be In Love Today (BILT)

De Biltstraat is waarschijnlijk de enige straat ter wereld waarnaar een ijssmaak is genoemd. De beste ijsmaker van Wittevrouwen en daarbuiten maakte deze zomer als mai prima Biltstraatijs – kwarkijs met aardbeienjam – geïnspireerd door de opgebloeide, zomerse, mooi ingerichte straat waarin je samen met geliefden en vrienden het leven kunt vieren. ‘Liefhebben is belangrijk; als je dat niet doet is het net alsof je in een zwart-witfilm leeft’.

 Voor ik vergeet

Spinvis bezong in 2002 de Biltstraat in zijn lied Voor ik vergeet: ‘… en ik niets meer weet van straten en examens en vakanties en ruzie op een feest ergens in de Biltstraat waar ik toch niemand kende …’

 Monopoly

De Biltstraat vertegenwoordigt samen met Vredenburg en Neude de stad Utrecht op het monopolyspeelbord. De eerste Nederlandse versie van dit spel werd in 1940 uitgegeven. De Biltstraat was in die periode een belangrijke winkelstraat met voorname huizen. En als je je altijd al hebt afgevraagd waarom de pionnen zo’n bijzondere vorm hebben: de bedenker Charles B. Darrow gebruikte de bedels van de armband van zijn vrouw als spelmateriaal!

 Polar Bear

Op 7 mei 1945 om 10.00 uur reden voertuigen van de 49e West Riding Infanteriedivisie, beter bekend als de Polar Bears, via de Biltstraat Utrecht binnen nadat de Duitsers zich hadden overgegeven. In het Hogelandsepark staat vlakbij de Grift aan de Biltstraat een monument in de vorm van een ijsbeer om die gebeurtenis te herdenken.

 Oud maar modern

Hoewel al 875 jaar oud, de Biltstraat maakt goed gebruik van moderne media. Meer weten over actuele gebeurtenissen of historische feiten in de straat? Kijk dan eens op www.twitter.com/biltstraat of op de facebookpagina Utrecht Biltstraat.