In het pand van Makelaardij Van Doorn zat vroeger een aardappelhandel
Foto en bewerking: Eric Westzaan

De Poortstraat, een van de slagaders van onze wijk, valt op door haar uiterlijk. De straat is breed, de huizen zijn hoog en sjiek. Zo anders dan de rest van de wijk. Naast het opvallende uiterlijk heeft deze straat ook een bijzondere geschiedenis. In de jaren veertig was dit een levendige winkelstraat die Wittevrouwen van alle levensmiddelen voorzag.

Ze is de verbinding met de Biltstraat en de toegangsweg tot de kleinere zijstraten van Wittevrouwen, geflankeerd door mooie oude panden. Anders dan de kleine arbeiderswoningen in de vele smalle straatjes van de wijk, toont de Poortstraat zich statig. Een brede straat met hoge herenhuizen en kenmerkende hoekpanden met schuine gevels. Op wat makelaarskantoren, snackbars en een ijssalon na zijn de panden inmiddels bijna allemaal in gebruik als woning. Verbouwd, opgeknapt, opgedeeld in appartementen of studentenhuizen. Maar enkele decennia terug huisden achter veel van de oude gevels winkels. In haar hoogtijdagen was de Poortstraat maar liefst bijna veertig winkels rijk. Een heuse winkelstraat dus, midden in onze wijk. Men hoefde in die tijd de wijk niet uit voor dagelijkse boodschappen, de straat voorzag in deze dagelijkse behoeftes.

Verzuiling
In de jaren veertig, Nederland zat nog midden in de verzuiling, was het de gewoonte om voornamelijk naar winkels uit je eigen ‘zuil’ te gaan. Om die reden konden in één straat bijvoorbeeld meerdere bakkers zitten die niet met elkaar concurreerden, maar allen floreerden. Rooms-katholiek, protestant, socialistisch of liberaal – en zelfs binnen deze zuilen bestond nog een onderverdeling. In de Poortstraat was de verzuiling in de praktijk goed zichtbaar: meerdere tabakszaken, boekenwinkels en slagerijen waren levensvatbaar in één straat. Het enige wat ontbrak was een visboer. Opvallend, want in die tijd was dat een belangrijke winkel: de vele katholieken in de wijk mochten op vrijdag geen vlees eten. Maar visboeren uit andere wijken speelden hier goed op in: katholiek Wittevrouwen werd op vrijdag voorzien van vis door de lokale venter uit Wijk C.

Albert Heijn
Het meest tot de verbeelding spreekt de vestiging van Albert Heijn, die de Poortstraat zat van 1917 tot 1988. Een supermarkt in de wijk, van een keten nog wel. Maar we moeten de winkel niet verwarren met de Albert Heijn zoals we die nu kennen, het begrip supermarkt werd pas in 1955 ingevoerd. Deze winkel had wel al producten van het eigen label en was geen speciaalzaak, in tegenstelling tot de meeste andere winkels in de straat. In de loop van de tijd kreeg de AH steeds meer producten in het assortiment, en halverwege de jaren vijftig werd hier het zelfstandig winkelen ingevoerd. De AH veranderde daarmee van bedieningszaak in een zogenaamde zelfbedieningswinkel, waar men in een winkelmandje zelf de nodige producten verzamelde. Een grote verandering in die tijd! Daarnaast had deze AH in de Poortstraat ook een bezorgdienst, voor bezorging van boodschappen in Utrecht stad, per auto. Voor die tijd was dat iets ongekends, auto’s waren sowieso ultieme luxe.
De andere winkels in de Poortstraat waren voornamelijk bedieningswinkels van zelfstandigen; winkels aan huis, in die tijd heel gangbaar. Gezinnen waren groot, men woonde soms wel met twaalf gezinsleden in één woning. Ondanks de schamele ruimte lukt het toch om het voorste gedeelte van het huis als winkel, met toonbank, in te richten. In de schuine gevels zat de winkeldeur, daarachter de toonbank en de te verkopen waren. De familie woonde in de ruimte erachter en/of erboven.

Gildstraat
Een andere belangrijke straat in die tijd was de Gildstraat. Ook daar waren tientallen winkels gevestigd, veelal van hetzelfde kaliber als die in de Poortstraat. Misschien nog wel opvallender, omdat de huizen in de Gildstraat beduidend kleiner zijn dan die in de statige Poortstraat. Toch lukte het de grote families hier ook om een deel van hun benedenverdieping als bedieningswinkel in te richten.
Kijk de volgende keer als je door de Poort- of Gildstraat fietst eens goed naar de huizen en gevels, er zijn nog wat herinneringen zichtbaar uit de dagen dat hier goed te winkelen was.

Een greep uit de winkels
In de jaren veertig zaten onder andere deze winkels in de Poortstraat.
1. Groentewinkel van Scherrenberg
2. Tabakswinkel Padang van A. Baartmans
35. Groentewinkel van Vermeulen (nu: Hayai Sushi)
35a. Boter- en kaashandel van Firma Groot (nu: Soen Wah)
37. Kleermakerij Mackaij
42. Handwerkzaak van Mej. Meyer
44. Aardappelhandel van Wouterse (nu: Makelaardij van Doorn)
45. Kantoorboekhandel van J. Storm
46. Albert Heijn van J. Bakker
49a. Stoomwasserij van H. Hagens
50. Verf- en behangwinkel van Fa. Van Assenbergh en Van Lint
51. Manufacturen en naaifournituren van J. Ester Wzn.
52. Schilders en decorateurs Fa. H. Rijksen en Zn.
58. Slagerij van De Vaal
63. Drogisterij van Kocken
64. Kapper Bitz
65. Meubelmakerij van Koeman
66. IJzerwaren en huishoudelijke artikelen van Spiekerman
68. Tabakswinkel Brabantia van Clausen
70. Galanterieënwinkel van de Zeijde
74. Slagerij van De Groot
75. Kruidenier Fraza (nu: Koffie 75)
75a. Melkhandel van J.C.F. Bulte
77. Meubelzaak van De Lang (nu: De Witten Vrouwen Mondhygiënistenpraktijk)
85. Hoedenwinkel Maison Groenedijk
86. Bakkerij van Joh. van Rossum
87. Koloniale waren van Corrie Lek
88. Kantoorboekhandel/leesbibliotheek Sellecta van P.J. de Klerck
93. Manufacturen van Montfoort (nu: Roberto Gelato)
96. Dames- en herenkapper van P. van Mechelen
100. Damesmodezaak van Ebbing
102. Tabakswinkel van Dekker (samen met nr. 100 nu: het Gouden Glas)
104. Bakkerijk Kemink (nu: Verhoeff)
106. Groentehal van J.W. Goedejohan (nu: Cafetaria Chi)

BRONNEN:

• • albertheijnerfgoed.nl
  • Denneman, H. (2001). Wittevrouwen en Buiten-Wittevrouwen. Tussen Lepelenburg en Ezelsdijk. Tweede druk. Utrecht, Stichting de Plantage
  • Het Utrechts Archief