Nieuwe woon- en onderwijsgebouw (naast de Paardenkathedraal) uit de periode na 1874. 
Foto: Eric Westzaan

Naast woonplezier biedt Wittevrouwen ook een markant decor, geworteld in de historie. Tijd voor een meer aandachtige blik via een ommetje door de wijk. De beschreven wandeling duurt ongeveer drie kwartier en is drie kilometer lang (zie kader), maar kan ook op de bank met multimedia volbracht worden.

Veeartsenijterrein

Rond 1818 zocht het Rijk een goede vestigingslocatie voor een Veeartsenijschool in Nederland. Utrecht kwam al gauw in beeld vanwege de centrale ligging, de goede grond en schone lucht, en de aanwezigheid van een universiteit. In 1821 werd buitenplaats Gildestein aangekocht, twee hectare groot en gelegen aan de Grift. Op het terrein stond ook een fabrieksgebouw (Biltstraat 172) dat kort dienst had gedaan als textielfabriek. Gildestein werd verbouwd tot directeurswoning en de fabriek tot hoofdgebouw met collegezalen, anatomisch theater en woon- en slaapvertrekken voor leerlingen en docenten.

In 1874 kwam er een wet die bepaalde dat een veearts gediplomeerd moest zijn; dit leidde tot meer leerlingen en uitbreiding van het veeartsenijterrein. Uit deze periode zijn de woning van de hoofdopzichter (Biltstraat 170) en het nieuwe woon- en onderwijsgebouw (naast de Paardenkathedraal) nog zichtbaar.

Begin 1900 vond een nieuwe uitbreiding plaats: afdelingen werden gehuisvest in eigen gebouwen met eigen laboratoria. Architect C.H. Peters kreeg de opdracht en liet zijn stempel zichtbaar achter; alle gebouwen met rode pannendaken zijn van zijn hand. Hij is in de leer geweest bij Cuypers (onder andere Rijksmuseum) en bouwde in neogotische stijl met renaissance-invloeden. Het Pathologisch instituut (nu Theaterhuis De Berenkuil) is daarvan een goed voorbeeld. Schuin daarachter liggen, iets soberder uitgevoerd, de Snijzaal, de U-vormige proefdierenstallen en het Instituut voor Veterinaire Chirurgie. In de Veeartsenijstraat liggen rechts de éénpaardstallen en daarnaast de grote koestal. Ertegenover staat de manege (theater van De Paardenkathedraal). Iets verderop ligt in het Dressuurpark de hondenstal (nu Goesting) en aan de rand het ovengebouw. Aan de overkant van de Poortstraat ten slotte liggen het Instituut voor Hoefkunde en de boerderij voor Zoötechniek. In de jaren twintig voegde J. Crouwel nog twee gebouwen toe in Amsterdamse Stijl: Het Anatomisch Instituut en de Kliniek voor Kleine Huisdieren.

Kampong

Tussen de Admiraal van Gentstraat en de M.H. Trompstraat was in 1902 nog een grasveld; de bakermat van sportvereniging Kampong. Omdat de wijk nogal besloten lag en een eigen sfeer had, gaven de uit Indië teruggekeerde families die er woonden het de bijnaam ‘kampong’, wat in het Maleis ‘wijk’ of ‘klein dorp’ betekent. Een groepje jongens uit de straat begon met voetballen op het veldje en richtte uiteindelijk de vereniging op. Maar omdat het driehoekige stukje gras niet geschikt bleek om mee te doen aan de competitie werd al snel uitgeweken naar de huidige locatie in Maarschalkerweerd. Een paar jaar later werd het stukje grond volgebouwd met negen witte villa’s, waarvan rijksmonument Villa Francisca (1906) op de punt het meest toonaangevend is.

Hogelandsepark en Oorsprongpark

Nu is het nauwelijks meer voor te stellen, maar begin negentiende eeuw was er aan het einde van de Maliebaan ruimte voor twee landgoederen met indrukwekkende Engelse tuinen.

Het Hogeland werd gebouwd tussen 1824 en 1827. Het huis in Empirestijl werd na tien jaar nog vergroot, waarbij de ingang naar de achterkant werd verplaatst. Maar het woonplezier verdween behoorlijk toen in 1870 de spoorlijn werd aangelegd en daarna de katholieke begraafplaats. Erfgenamen verkochten daarom de buitenplaats aan de gemeente Utrecht. De tuin werd een stadspark en het huis vanaf 1891 het Stedelijk Museum. Tussen 1918 en 1977 was het pand het hoofdkantoor van Staatsbosbeheer, die een verdieping aan het huis toevoegde; zichtbaar aan de kleine ramen bovenaan. Vanaf de jaren negentig is het een bedrijfsruimte waar diverse organisaties een plek vinden.

Buitenplaats De Oorsprong werd gebouwd in 1823. Het huis was gericht op de destijds markante Gildbrug. Ook dit buiten werd verkocht; de tuin aan de gemeente Utrecht en het huis aan de gereformeerde kerk. Die vestigde er een bejaardenhuis in. In 1972 kocht de Rijksuniversiteit het pand om er het Instituut voor Staats- en Administratief Recht te vestigen. In de jaren negentig werd het huis gerestaureerd en vestigde er zich een makelaarskantoor.

 

Bronnen:

• Bouwen voor Utrechts Universiteit, red. A.W. Reinink & J.A. Schuur, Matrijs, 1985
• Van Gildestein naar Uithof, C. Offringa, 1971
• www.kasteleninutrecht.eu

 

Wandelroute

Veeartsenijterrein
Start bij Gildestein, Biltstraat 186. Loop even links, naar Theaterhuis de Berekuil, Biltstraat 166, en loop dan terug langs Gildestein door de toegangspoort van het oude Veeartsenijterrein de Veeartsenijstraat in. Ga links de Hoefijzerstraat in en loop aan het einde om het gebouw de Krijtstraat in. Vervolg de Krijtstraat (rechtsaf) en ga aan het einde rechtsaf de Gildstraat in. Weer aangekomen in de Veeartsenijstraat linksaf richting Paardenkathedraal. Doorlopen tot aan het Dressuurpark en hier rechtsaf, over het paadje dat uiteindelijk achter Goesting langs de Grift loopt. Loop het Veeartsenijpad af tot aan de Poortstraat. Daar oversteken, de Hoefsmederijstraat in. De straat gaat over in een paadje door een parkje (Hoefsmederijpad) en komt uit bij het Anatomisch Instituut aan de Bekkerstraat. Loop om het gebouw heen naar rechts en steek het witte bruggetje over de Grift over. Steek de weg over het Kapurplantsoen in, loop rechtdoor richting de oude Kliniek voor Kleine Huisdieren.

Kampong
Loop langs de Kliniek naar het kleine paadje langs het water, sla er rechtsaf en loop langs het water naar de Jan van Galenstraat. Steek deze schuin naar rechts over, de Admiraal van Gentstraat in. Loop deze door tot aan het spoor, ga daar linksaf langs het fietspad. Steek aan het einde van het fietspad het spoor over naar rechts, de Huizingalaan in. Loop deze uit en ga met de bocht mee naar rechts. Ga in de Karel Doormanlaan bij de eerste kruising in eerste instantie  links richting het tunneltje, maar pik meteen een wandelpaadje naar rechts op, tussen de bomen door. Loop dit uit tot aan het fietspad. Volg de richting van het fietspad tot aan de oversteek van het fietspad met de Biltstraat, de Museumlaan in.

Buitenplaatsen in de binnenstad 
Ga meteen het eerste wandelpad rechts op, het Hogelandsepark in en loop naar believen een groter of kleiner rondje. Teruggekomen op de Museumlaan, ga naar rechts en steek het spoor over. Vervolgens het zebrapad oversteken en door Oorsprongpark lopen. Desgewenst een rondje maken om De Oorsprong, om de voorkant te kunnen bewonderen. Loop ten slotte richting Gildestein, het eindpunt van de wandeling.